Spis treści:
- Czasy starożytne
- Cesarstwo Rzymskie
- Epoka wikingów
- Średniowiecze – styl romański
- Średniowiecze – styl gotycki
Czasy starożytne
Domy w czasach starożytnych budowano z dymnikiem – otworem w dachu nad paleniskiem, przez który uchodził dym. To przez niego do środka budynku dostawało się trochę światła dziennego. Jeśli otwór był umieszczony w szczytowym punkcie, nazywano go wtedy „sowią dziurą”. W osadach etruskich natomiast pojawiało się także compluvium, czyli prostokątny skośny otwór w dachu nad atrium, który służył do zbierania wody deszczowej w basenie zwanym impluvium, a przy okazji także doświetlaniu wnętrza.
Ściany zewnętrzne budowano z przeziernikami – małymi otworami, przez które mogło wpadać do środka światło. W celu zapewnienia ochrony przed wiatrem, chłodem i deszczem, otwory te zakrywano przezroczystymi materiałami, takimi jak skóra zwierzęca lub świński pęcherz.
Dzisiaj to, jak wyglądały takie domy z dymnikami i przeziernikami, można zobaczyć w skansenach na całym świecie.
Cesarstwo Rzymskie
Najwcześniejsze przykłady okien z taflami szkła odnaleziono podczas prac archeologicznych w rzymskich miastach Pompeje i Herkulanum nad Zatoką Neapolitańską, które zostały zniszczone podczas erupcji Wezuwiusza w 79 roku naszej ery.
Podczas prowadzonych wykopalisk w obu miastach znaleziono różne profile świetlików oraz okien, które wykonane były z drewna, żelaza i brązu. Ponadto odkryto także wsporniki i inne okucia.
Wiemy, że Rzymianie wynaleźli technologie produkcji szkła okiennego, takie jak metoda odlewania szkła czy metoda wytwarzania szkła cylindrycznego. Tak produkowane szkło było grube, o zielonkawym odcieniu i przez to nie do końca przezroczyste. Alternatywę stanowiły szyby wykonywane z prześwitującego minerału lapis specularis, czyli selenitu, inaczej zwanego „kamieniem księżycowym”.
Wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego wiedza na temat technologii i technik wytwarzania szkła okiennego została utracona. Dopiero w późniejszym średniowieczu katoliccy mnisi wznowili jego produkcję.
Epoka wikingów
Domy z epoki Wikingów koncentrowały się wokół „długiego ognia” – podłużonego paleniska znajdującego się pośrodku budynku. Nad paleniskiem znajdował się dymnik – otwór w dachu, przez który mógł wydostawać się dym, a do środka trafiały promienie słoneczne i oświetlały wnętrze pomieszczenia.
W epoce wikingów dymniki przeniesiono z kalenicy na boki dachu, prawdopodobnie w celu zapewnienia większej ilości światła dziennego w pomieszczeniach.
Angielskie słowo window (okno) pochodzi właśnie od staronordyckiej nazwy vindauga: vind, czyli dach i auga – oko. Kiedy duńscy królowie Swen Widłobrody i Knut Wielki podbijali Anglię w latach 990-1016, staronordyckie określenie vindauga trafiło do języka angielskiego, przekształcając się ostatecznie w znane do dzisiaj słowo window.
Polski termin okno pochodzi natomiast od słowa oko, prawdopodobnie ze względu na skojarzenie z kształtem lub funkcją oka. O związku okna z doznaniami wzrokowymi świadczą też takie połączenia, jak „widok z okna”, „patrzeć przez okno”, „wyglądać przez okno”, „widzieć coś z okna” itp.
Średniowiecze – styl romański
W średniowieczu istotne znaczenie miały dwa style architektoniczne – romański i gotycki.
Styl romański charakteryzował się masywnymi, potężnymi budowlami murowanymi, głównie zamkami oraz takimi o charakterze sakralnym – kościołami czy klasztorami. Okna z tej epoki są dość smukłe, z półkolistym łukiem podtrzymującym mur w stabilnej konstrukcji. Ukośne ościeża otaczające okna wpuszczają do budynku więcej światła dziennego.
Półokrągły łuk, kolorowe witraże i zdobione ościeża są wyraźnie inspirowane architekturą starożytnego Rzymu. Styl okien z tej epoki powtarza się w budynkach neoromańskich z XIX wieku.
Średniowiecze – styl gotycki
Drugim ważnym stylem architektonicznym w średniowieczu był styl gotycki.
W okresie gotyckiego średniowiecza, dzięki rozwojowi technologii systemu przyporowego, który pozwolił przenieść na ziemię duże obciążenia murów, możliwe stało się wznoszenie niewiarygodnie wysokich i smukłych budowli. Jednocześnie wprowadzenie łuku ostrego (odtąd zwanego gotyckim”) pozwoliło oknom osiągąć niespotykane wcześniej wymiary. Nadal można je podziwiać w gotyckich katedrach, gdzie światło dzienne wpada do wnętrza przez kolorowe witraże, tworząc niesamowity, sakralny nastrój.
Styl gotycki był inspiracją w późniejszych czasach dla kolejnych nurtów architektonicznych, takich jak historyzm i neogotyk w XIX wieku. Celem architektów było między innymi odtworzenie efektu, z jakim do wnętrza dostawało się światło przez okna gotyckie.
Niebawem część druga naszej historii okien.
